Như hiện tượng khí tượng, đến từ việc ánh sáng chiếu vào những giọt nước trong không khí, thì cầu vòng có thực. Chúng ta có thể nhìn thấy nó, chỉ nó cho người khác, chụp hình nó, và đề ra những giải thích khoa học về nó.
Tuy nhiên, nếu coi cầu vòng như một giải cong với nhiều mầu sắc trên bầu trời, thì nó là ảo tưởng. Thật vậy, không có gì đặc biệt trên trời ở địa điểm mà chúng ta nhìn thấy cầu vòng. Chỉ có sự phản chiếu và khúc xạ của những giọt nước trong không khí, đón nhận tia sáng mặt trời ở góc độ thấp trước mặt người quan sát. Những người đứng chỗ khác sẽ thấy cầu vòng nơi khác. Nếu mỗi người cho rằng "có chi đó" ở nơi chốn chính xác mà họ thấy cầu vòng, thì đơn giản là họ sai lầm (và nếu đi tìm những yếu tố vật lý đưa đến cầu vòng ở nơi ấy, thì họ làm một việc khùng điên).
Tuy nhiên, thừa nhận có một cầu vòng ở một địa điểm là một phát biểu mang nhiều thông tin. Nó cho biết điều kiện khí tượng nơi ấy cũng như ảnh hưởng của chúng trên người quan sát, vị trí của mặt trời đối với người này, độ ẩm của không khí, và cả tính chất và thành phần của các chất ẩm này.
Ý thức giống như cầu vòng. Như một tập hợp của vô số tiến trình mang chức năng thu nhận thông tin và phản ứng trước thế giới, nó hoàn toạn hiện thực. Nhưng, như một lãnh vực nội tại, hàm chứa những "tính chất hiện tượng" (phenomenal properties) tức những sự "như là" (what-it-is-likenesses), thì nó là ảo tưởng.
Lãnh vực ấy hiện lên khi những tiến trình vừa nói hoạt động với những mô tả sẵn có trong hệ thống nhận thức, nhằm mục đích gia tăng mức độ kiểm soát trên môi trường. Cũng như cầu vòng, "hiện tượng tính" không thực có, mặc dù chúng mang lại những thông tin về những sự kiện và tiến trình có thật.
Ý thức tương tự như cầu vòng : tuyệt đẹp nhưng không như nó có vẻ là.
Keith Frankish - kết luận bài What is illusionism - Klesis số 55 - 2023 - Nguyễn Hoài Vân phỏng dịch
