Ý Thức :
Ý thức - conscience - có thể được chiết tự là "cum - scire", là "với sự biết" (« thức » là biết)
Tâm lý học cổ điển coi Ý thức như một thực thể có sẵn, trên đó người ta đưa vào những nội dung và gán cho những công năng "chuyên ngành" như ký ức, tưởng tượng, xúc cảm, nghe, thấy v.v... có thể được vận dụng cùng lúc.
Tuy nhiên, mô tả sự nảy sinh và hình thành một ý thức "có sẵn" là điều không thể. Lại càng khó khăn khi phải giải thích những khác biệt.
Vì thế, Husserl đoạn tuyệt với quan điểm trên khi cho thấy Ý thức chỉ sinh ra khi có chi đó để ý thức (đối cảnh sinh Tâm). Không có ý thức khơi không đối tượng. Nói cách khác, không thể có một "cục" ý thức nằm đâu đó, có thể lôi ra xem xét (1).
Đồng thời với việc ý thức chỉ nảy sinh khi có đối tượng để ý thức, nó cũng tùy theo đối tượng ấy để hiện lên những công năng và cấu trúc đặc biệt : nghe, thấy, xúc động, nhớ lại, tưởng tượng, suy xét, lý luận, v.v... Cấu trúc của "ý thức nhớ lại", khác với "ý thức dự phóng" hay tưởng tượng, cũng như ý thức việc nghe, khác với ý thức của sự thấy, hay việc đụng tay sờ mó.
Với quan điểm này người ta mở ra mở ra một chân trời mới :
Một mặt, đem được sự tạo thành ý thức ra ánh sáng, với tính đa dạng của nó. Mặt khác, chỉ ra những tiến trình để việc ý thức những sự vật hạn chế quanh mình, cho phép chúng ta hình thành được cả một thế giới (2).
Vô thức :
Freud coi vô thức như nơi dồn nén những thôi thúc, cuốn hút, chủ yếu liên hệ đến tình dục, mà ý thức không muốn nhìn thấy, do tính phê phán, răn đe, trong nó.
Sartre thì cho là muốn dồn nén bất cứ điều gì thì điều ấy đã phải được ý thức, rồi bị phê phán. Vì thế, cái Vô Thức mà Freud mô tả, chỉ là một phần của ý thức mà người ta chọn không nhìn đến, vì không đủ can đảm chấp nhận những gì nó chứa đựng. Vô thức, như thế, chẳng qua chỉ là kết quả của sự dối trá với chính mình, chứ không thực sự hiện hữu.
Với Husserl, thì Vô thức chỉ là vô số những gì không được ý thức trong sinh hoạt bình thường của chúng ta, trong mọi lãnh vực, nhận thức, tưởng tượng, hành động v.v... Husserl đứng ngoài những dồn nén được Freud quan niệm, mà mở rộng đến sự "không ý thức" (non conscient).
NGUYỄN Hoài Vân
(1) Nhớ lời Đạt Ma thách thức Huệ Khả, khi ông này bảo "tâm tôi không an", rằng : đem tâm ra đây ta an cho.
(2) Nhìn một cái bàn, ta không chỉ thấy cái bàn "vật lý" : gỗ, sơn đinh ... mà hình dung những người ngồi quanh nó (có khi đã quá vãng), những món ăn dọn lên, những cảm xúc ... Các rau trái trên bàn làm liên tưởng đến ruộng vườn, đất đai, mưa nắng, mặt trời, mặt trăng, tinh tú ... Cá, thịt, gợi biển, sông, rừng ... Các ly chén khăn bàn gợi nơi mua chúng, có khi trong các chuyến đi nghỉ, nước này tỉnh nọ, những cư dân ở các nơi ấy v.v... Cả một thế giới có thể tuần tự hiện lên.
Đọc thêm : Ý thức trong Duy Thức Học
http://triet-hoc-tam-linh.blogspot.com/2018/06/y-thuc-duy-thuc-hoc.html
