Hegel cho là triết học chỉ cần hiểu, vì Lịch sử tự nó vận hành theo con một đường (biện chứng) dựa trên điều kiện thực tế (xem http://triet-hoc-tam-linh.blogspot.com/.../hegel-lich-su...). Ý nói : anh làm gì cũng chỉ là "tô màu xám trên màu xám", tư tưởng chỉ phản ảnh con đường lịch sử, "phủ lên cái nội dung thuần lý của thực tại, một hình thức phù hợp với lý tính, cho phép nội dung này được công nhận là xác đáng bởi tư duy tự do".
Marx, ngược lại cho là : "Các triết gia chỉ diễn dịch thế giới với những phương thức khác nhau, mặc dù cần phải thay đổi nó" (Luận cương 11 về Feuerbach). Ông ta khẳng định "Con người làm nên lịch sử của mình, nhưng con người không thể làm lịch sử một cách độc đoán, theo những điều kiện do mình chọn lựa, mà ngược lại, phải chiều theo những điều kiện trực tiếp kế thừa từ quá khứ » - Le 18 Brumaire de Louis Bonaparte.
|
