Chúng ta không thể hiểu được rằng một tha nhân có thể hiện đến trước mặt mình. Cái hiện đến trước mặt chúng ta là một sự vật. Cần biết rằng đó không phải là vấn đề. Vấn đề là : tôi đã tự phân đôi, đã tự tách mình ra, như thế nào ?
Vì tha nhân luôn được cảm nghiệm như một bản sao của mình, cho mình. Giải đáp (của vấn nạn vừa nêu) cần phải tìm kiếm trong sự tiếp sinh kỳ lạ luốn khiến tha nhân là một cái tôi thứ hai, ngay cả khi tôi yêu thích nó hơn chính tôi, và sẵn sàng hy sinh cho nó.
Sự nối kết với tha nhân (...) diễn ra trong vùng sâu thẳm, bí mật nhất của tâm thức. Chính vì tôi là tổng thể mà tôi có được khả năng sản sinh ra tha nhân trong Thế Giới (của tôi) và bị giới hạn bởi nó. Vì phép lạ của việc cảm nhận tha nhân nằm ở đây : tất cả những gì mang giá trị "hiện hữu" trước mắt tôi, đều đạt đến điều ấy, một cách trực tiếp hay không, khi xuất hiện trong trường thực nghiệm, như bước vào Thế Giới (...). Trường thực nghiệm của tôi mang giá trị như toàn bộ môi trường của hiện hữu."
Merleau-Ponty M., La prose du monde, p. 187-189
NHV phỏng dịch - 16/11/2023
§§§§§§§§§§§§§§§
Để hiểu rõ hơn đoạn văn này, xin xem qua :
Hiện tượng luận và thái độ "phi khoa học" :
Thái độ phi khoa học là một đặc thù của hiện tượng học. Merleau Ponty nói :"khoa học thao tác sự vật nhưng từ chối sống trong đó". Husserl cho rằng quả đất dẹp chứ không tròn, vì chúng ta đều cảm thấy nó dep, không ai thấy nó tròn. Quả đất tròn chỉ là một kiến thức, được truyền dạy, chứ không phải là một cảm thọ. Chúng ta sống với những cảm thọ của mình (mặt đất tương đối dẹp, có khi gồ ghề, lồi lõm, dốc lên dốc xuống) chứ không phải với những kiến thức kiểu "quả đất tròn".
Theo quan điểm này, thì "chân lý" là những gì tôi cảm thấy, bây giờ, tại đây, như lúc ngồi thiền, quan sát những gì hiện lên trong tâm của mình, không ngăn ngại, không phê phán. Trong khi đó các kiến thức chỉ có tính cách hình thức (thế nào là "tròn", có gì thực sự "tròn" trong vũ trụ ?), với giá trị tạm thời (khám phá khoa học của ngày hôm nay sẽ bị phủ định ngày mai).
Điều ấy không có nghĩa là không bao giờ sử dụng những kiến thức khoa học. Người ta có thể dùng đến khoa học khi cần thiết, nhưng vẫn không ngừng mở ra những chân trời nhận thức mới. Đó là mục tiêu của Hiện Tượng Học.
Nói cách khác, điều mà hiện tượng học chú ý đến là hình ảnh mà mọi chuyện trong trời đất này làm hiện lên trong tâm của mình. Người ta quan sát từ sự khởi sinh, thay đổi, biến mất của các hình ảnh ấy. Rồi quan sát những gì làm cho các hình ảnh ấy biến hóa (Trần Đức Thảo có bàn qua), và quán chính mình như một sự kiện, đang quán sát các sự kiện khác, cho đến những tương quan mật thiết của các sự kiện khác với cái "sự kiện đang quán sát" là chính mình, đệ tập hợp chủ thể quán sát, khách thể được quán sát (tức mọi sự kiện), trở thành như một nhất thể bất khả phân ly ...
Vì thế, Merleau Ponty mới cho là : "Sự vật được khảm vào da thịt chúng ta, hoàn toàn là định nghĩa của da thịt ấy, và thế giới chính là chất liệu của cơ thể ...
Nguyễn Hoài Vân
30/10/2014
